Zwyczaj święcenia palm w Niedzielę Palmową towarzyszy naszej kulturze od dawna. Kult cudownej, zielonej gałazki daje nadzieję na rozkwit, rozwój i rozmaitość. Okres świąt wiosennych jest dziś ważny w kulturze katolickiej, ale był niezwykle istotny również przed nią. Zobaczmy jaka symbolika spoczywa wśród kwiatów święconych palm.
Wpis o Niedzieli Palmowej zapoczątkuje serię postów o zwyczajach wielkanocnych, tak bogatych i różnorodnych. Tradycje wiosenne, mające długą historię oraz żywotną obrzędowość, są bardzo popularne oraz rozpowszechnione w całym kraju, bez wyjątków. W niektórych miejscach są one jednak nadzwyczaj ciekawe i kolorowe. Warto więc, nie tylko o nich wspomnieć ale i na własnej skórze doświadczyć.
Dziś Niedziela Palmowa to święto kościelne, które upamiętnia uroczysty wjazd Jezusa do Jerozolimy i rozpoczyna Wielki Tydzień. Najważniejszą częścią obchodów są święcenie palm oraz uroczyste procesje z palmami. W polskiej tradycji ludowej Niedzielę Palmową nazywa się również Kwietną bądź Wierzbną.
Palma jako symbol odrodzenia
Jak i w większości świąt kościelnych obchodzonych w naszym kraju, należy doszukiwać się w genezie tego święta podwójnej symboliki – chrześcijańskiej oraz ludowej/pogańskiej. Według tradycji katolickiej palma to symbol męki, triumfu oraz Zmartwychwstania Jezusa ale i nieśmiertelność duszy ludzkiej. Według Biblii to palmami witał Jezusa tłum w Jerozolimie, który rzucał mu palmy pod nogi. W kulturze ludowej natomiast, palma to symbol sił witalnych, płodności i corocznego odradzania się przyrody. Pochodzenie zwyczaju świecenia palm kojarzone jest z pogańskim zwyczajem kultu rózgi życia, czyli cudownej zielonej gałązki.
Wielkanoc to święto, które przypada właśnie na wiosenny okres zmian w przyrodzie: świat roślin budzi się do życia po zimowym śnie. Nieprzypadkowo więc tradycyjne polskie palmy wielkanocne przygotowywane są z wierzbowych gałązek. Wierzba od wieków uważana była za drzewo magiczne, symbol płodności, zdrowia i szczęścia. Wyrasta na każdym terenie, nawet trudnym. Jest też uznawana za drzewo odradzającego się życia ze względu na kwitnące już bardzo wczesną wiosną kwiatostany, tak zwane bazie wierzbowe. Bazie te do dziś są wczesnowiosennym elementem domowych dekoracji. Palma wielkanocna jest najczęściej wiązanką wierzbowych gałązek z baziami ozdobiona wiecznie zielonymi gałązkami, zwykle: gałązkami bukszpanu, jałowca, jodły, jemioły czy cisu. Te bardzie okazałe dodatkowo upiększane są kolorowymi kwiatami i paseczkami z bibuły. Gałązki na palmy zbierane były najczęściej już kilka tygodni przed świętem i trzymane w wodzie aby na pewno puściły bazie. Palmy wiązane były kolorową wstążką a czasami nawet rzemieniem od bata „aby konie nie schudły”.
Rodzaje palm wielkanocnych
Dziś na konkursach spotkać możemy również słupkowe palmy kurpiowskie osiągające imponujące rozmiary, a w kwiaciarniach czy na straganach najpopularniejsze są palmy wileńskie zrobione z suszonych i często zafarbowanych traw, mchów i porostów. W Gilowicach, skąd pochodzą zamieszczone tu zdjęcia, dzielą palmy również w inny sposób: rozłożyste to damskie, a strzeliste kawalerskie.
Magiczna moc zielonej gałązki
Palmom przypisywano wiele właściwości magicznych, zdrowotnych, ochronnych i dobroczynnych, stąd przechowywane były do następnego roku aby towarzyszyły gospodarzom przez cały cykl doroczny. Poświęcone palmy były elementem wielu obrzędów ludowych. W celach ochronnych gałązki przechowywano w domu za świętym obrazkiem, krzyżem czy nad drzwiami aby strzegły od wszelkiego złego. Trzymano je również na strychu oraz w oborze i stodole aby chroniły przed piorunami, chorobami i czarami. Podczas burz palmy stawiano na oknie lub wrzucano do ognia „żeby piorun nie wlecioł bez komin do domu”. Dom oraz bydło okadzano dymem ze spalonej palmy. Krzyże zrobione z poświęconych gałązek wtykano również w pole. Popularnym zwyczajem na Śląsku do czasów niedawnych było połykanie bazi „żeby gardło nie bolało”, „aby nie szkodziło zbyt obfite jedzenie wielkanocne”. W Polsce, choć nie tak często na Śląsku palmy służyły również do okładania się. Czyniono tak aby pobudzić siły żywotne, dodać sobie urody czy odwagi. Poświęconymi gałązkami uderzano również bydło wychodzące na pierwszy wiosenny wypas. Palmy kładziono zmarłym do trumny. Nie można było palm wyrzucić, jedynie spalić.
Etno-obchody Niedzieli Palmowej
W Polsce Niedziela Palmowa jest obchodzona bardzo tłumnie i uroczyście. We wszystkich kościołach święci się palmy, a w wielu organizowane są konkursy na najpiękniejsze czy najwyższe palmy wielkanocne. Z takich konkursów szczególnie znane są Kurpie czy Ziemia Sądecka. Na terenie województwa śląskiego piękne palmy możemy zobaczyć podczas konkursu palm w Gilowicach, który odbywa się w zabytkowym drewnianym XVI-wiecznym kościele św. Andrzeja Apostoła.
Podczas obchodów Niedzieli Palmowej bardzo silny jest element etno. Nie tylko w formie przygotowania wiecznie zielonej gałązki czy strojach, ale przede wszystkim w integracji lokalnej społeczności podczas organizacji konkursów oraz chęci kultywowania prastarych zwyczajów. A gdzie u Was w okolicy odbywają się konkursy na najpiękniejsze palmy?
Przeczytaj o innych zwyczajach wielkanocnych na Południu Polski:
Comments