Magura Spiska różni się od Pienin Spiskich genezą powstania czy budową geologiczną. Te dwa regiony są jednak równie atrakcyjne, efektowne i idealnie nadające się do eko-wędrówek. Magurskie szlaki ciągną się samotnie po otwartych graniach. Tak jakby wciąż nie odkryte przez turystów. Co zaskakujące, gdyż można wyliczyć dziesiątki powodów, dla których warto tu przyjechać. Liczne zabytki architektury drewnianej, niezwykła spiska kultura ludowa, przyjemne, zielone szlaki, a przede wszystkim oszałamiające widoki na okoliczne grzbiety, wsie i oczywiście Tatry, które mamy tu dosłownie na wyciągnięcie ręki.
Etnograficznie Zamagurzem Spiskim nazywany jest właściwie cały Polski Spisz, natomiast topograficznie, należą do niego tylko północne stoki Magury Spiskiej. Naturalną granicę między Pieninami Spiskimi a Magurą Spiską stanowi Potok Łapszanka. Wzdłuż potoku ciągnie się droga, przy której leżą Łapsze Niżne i Łapsze Wyżne, a dalej, nad Trybską Rzeką - Trybsz. Za tymi miejscowościami otwierają się już grzbiety Magury Spiskiej, ciągnącej się daleko za granicę państwową.
Magura Spiska - skarb nieodkryty
Stoki Magury Spiskiej od południa wznoszą się stromo, aby łagodnie opaść od strony północnej. Najwyższym szczytem jest Kuraszowski Wierch, z wysokością 1038 m.n.p.m. Nie prowadzi przez niego jednak żaden znakowany szlak pieszy. Co ciekawe, wiele spiskich szlaków omija szczyty poszczególnych wzniesień. Na Kuraszowski Wierch prowadzi jednak kilka nieoznaczonych ścieżek.
Czerwony szlak Łapsze Wyżne - Rzepiska - Czarna Góra
Czerwony szlak Chochołów - przełęcz Trzy Kopce, który biegnie przez Pieniny Spiskie (o którym pisałam już we wcześniejszym wpisie) wkracza na teren Magury Spiskiej w Łapszach Wyżnych.
Łapsze Wyżne
Łapsze Wyżne to wieś założona na prawie wołoskim. Mieszkali tu niegdyś Łemkowie, co potwierdzać mogłaby drewniana cerkiew grekokatolicka, jednak badacze nie są co do jej istnienia pewni. Rusini opuścili Łapsze w XVII wieku. Dziś największym zabytkiem Łapsz Wyżnych jest barokowy kościół św. Piotra i Pawła, który uznany jest za najznakomitszy przykład stylu rokoko na polskim Spiszu. W kościele znajdziemy cztery ołtarze, z czego jeden jest ołtarzem malowanym bezpośrednio na ścianie. Okolica jest bardzo zielona i odznacza się pięknymi widokami na okolicę i Tatry, a na stokach zobaczymy pasące się owieczki. Wieś słynie również z wyrobu ciastek. Mniam.
Czerwony szlak przechodzi przez Łapsze i prowadzi w kierunku Rzepisk, pomijając kolejne szczyty. Najpierw Kuśnierzów Wierch, który jest świetnym miejscem widokowym. Na szczyt musimy więc dostać się sami, w czym pomoże nam szlak rowerowy Pętla Spiska, który przez niego przechodzi. W okolicy szczytu stoi kilka szałasów pasterskich, a pod, na Trybskiej Przełęczy, znajduje się bacówka z regionalnymi wyrobami.
Dalej szlak pomija Pawlikowski Wierch, tym razem jednak przechodzi pod samą kulminacją. Nie ma czego żałować, bo już z samej polany podszczytowej rozchodzą się przepiękne widoki na okolice oraz nieodległe Tatry. Na sam szczyt można w kilka chwil wejść wydeptaną ścieżką. Dalej kierujemy się na Pawliki, osiedle położone na wysokości 950 m.n.p.m., jedne z najwyżej położonych w Polsce.
Na tym odcinku czerwony szlak prowadzi tak zwaną Drogą Umarłych, czyli trasą, którą przewożono zmarłych z Rzepisk na cmentarz w Łapszach. Zaraz za Pawlikowskim Wierchem stoją dwie stare kapliczki kryte gontem, które pamiętają czasy tych konduktów. Możemy też delektować się rewelacyjnymi widokami. Szlak biegnie dalej przez Rzepiska do Czarnej Góry, gdzie przekracza granicę Spisza na Białce.
Rzepiska
Rzepiska to fantastycznie umiejscowiona wieś, jedna z najwyżej położonych na całym Polskim Spiszu. Jest rozrzucona na kilku stokach. To pozostałość po pasterskiej przeszłości wsi i jej lokowaniu na prawie wołoskim. Wieś złożona jest z kilku przysiółków: Grocholów Potok, Wojtyczków Potok, Potok Bryjów, Sołtystwo i Pawliki, z których każdy oferuje niezapomniane widoki na Tatry oraz okoliczne wzniesienia. Miejscowość słynie z tradycji pasterskich i zielarskich, a nazwa podobno pochodzi od uprawianej tu niegdyś licznie rzepy. W Potok Bryjów znajduje się drewniany Kościół p.w. Matki Boskiej Nieustającej Pomocy.
Niebieski szlak z Trybsza do Kacwina
Najbardziej uniwersalnym szlakiem polskiej części Magury Spiskiej jest niebieski szlak z Trybsza do Kacwina, będący spiskim odcinkiem długodystansowego szlaku biegnącego aż z Brzeźnicy. Przechodzi on przez zbocza Magury z zachodu na wschód, oferując przy tym bogate panoramy. Szlak zaczyna się w Trybszu.
Trybsz
Wieś Trybsz uznawana jest za ostoję spiskiego folkloru. Trybś, jak mówią miejscowi, słynie z drewnianego kościółka św. Elżbiety Węgierskiej z cennymi, temperowymi polichromiami na ścianach, stropie i balustradzie chóru. Podziwiać możemy tam malowaną Biblię Pauperum, czyli obrazy przedstawiające dogmaty wiary w taki sposób, aby był łatwo rozumiany przez prostych mieszkańców wsi. Malowidła są szczególnie wartościowe, bo przedstawiają panoramę Tatr z zamkami Niedzickim i Czorsztyńskim - uznawaną za najstarszy, malowany obraz Tatr w Polsce. Inny obraz, który jest tłem głównej ściany za ołtarzem, przedstawia krajobraz rozchodzący się ze wzgórza tuż za kościołem. Na tym samym obrazie widzimy jeden z niewielu wizerunków Mojżesza z rogami. Kościół został wybudowany bez użycia gwoździ. Dziś nie spełniajuż funkcji sakralnej, obok stoi większy murowany kościół, natomiast jest on udostępniony do zwiedzania. Warto wspomnieć, że kościół był już w trakcie rozbiórki, kiedy zreflektowano się nad jego wartością. Utracona została jednak wieża i zakrystia.
Cały niebieski szlak jest bardzo przyjemny i niezwykle widokowy. Spacerujemy otwartą granią, a panoramy z Wierchowiny, Piłatówki czy Pustego Wierchu robią ogromne wrażenie. Dalej jest właściwie tylko lepiej, bo dochodzimy do Przełęczy nad Łapszanką, najbardziej rozpoznawalnego i obfotografowanego elementu spiskiego krajobrazu.
Łapszanka
Łapszanka to turystyczna miejscowość, która pojawia się na wszystkich folderach turystycznych promujących Spisz. Obraz łapszańskiej kapliczki burzowej na tle Tatr to obowiązkowy element każdej wycieczki w te okolice. Hawrań, Murań, Gerlach czy Rysy mamy pod nosem. Niebywała jest także sama kapliczka burzowa stojąca na przełęczy. Miała ona na celu wspierać chmurników w rozpędzania chmur burzowych, a jej dzwon ostrzegać przed burzą mieszkańców. Jednak już dwukrotnie piorun uderzył w kapliczkę, raz śmiertelnie rażąc mieszkańca.
Dalej z przełęczy nad Łapszanką kierujemy się niebieskim szlakiem prowadzącym w dużej mierze przez las. Przechodzimy przez Rezerwat Niebieska Dolina, chroniący naturalne połacie buczyny karpackiej rosnące w okolicach górnej części Kacwińskiego Potoku. Przechodzimy przez Pieskowy Wierch oraz Kunią Górę. Tu rozpościerają się już widoki na Pieniny, masyw Trzech Koron oraz zabudowania leżącego w dolinie Kacwina.
Kacwin
Kacwin leży w oddaleniu od innych spiskich miejscowości, niedaleko granicy ze Słowacją. Takie położone na uboczu tereny nazywano kiedyś kocim zakątkiem, z czego właśnie wzięła się nazwa wsi (po niemiecku Katzwinkel). Kacwin słynie z sypańców, czyli pokrytych gliną drewnianych spichlerzy, choć nie zobaczymy ich już tu wiele. Odwiedzić za to możemy kościół pod wezwaniem Wszystkich Świętych pochodzący z XV wieku, z barokowym i rokokowym wyposażeniem oraz XVIII-wiecznymi dzwonem głównym i sygnaturką. Wieś leży nad potokiem Kacwinianka, na którym tworzą się całkiem spore wodospady. Jeden z nich, wodospad Mynarzka Bania, jest największym, naturalnym wodospadem na Podhalu. Na innym znów, znajduje się zabytkowy, ponad 200-stuletni młyn i tartak wodny. Mieszka tu również spora mniejszość Słowacka.
W Kacwinie kończy się szlak niebieski. Podążyć dalej możemy czerwonym szlakiem prowadzącym do Łapsz Niżnych, lub w przeciwnym kierunku, już na stronę słowacką.
Żółty szlak z Łapsz Niżnych przez Przełęcz nad Łapszanką do Osturni
Wróćmy jednak na Przełęcz nad Łapszanką. Odchodzi stąd także inny szlak - żólty z Falsztyna przez Łapsze Niżne, Przełęcz nad Łapszanką, Osturnię aż na wierzchołek Magurki nad Ździarem, czyli już po słowackiej stronie Magury Spiskiej.
Warto przejść się nim w kierunku Ostruni, aby odwiedzić tą rusińską wieś. Będzie to miły spacer ukazujący kontrast pomiędzy polskim a słowackim Spiszem. Trochę więcej na ten temat w tym wpisie.
W przeciwnym kierunku szlak żółty z Przełęczy nad Łapszanką przechodzi przez szczyt Gronia, omija kulminację Howyża i biegnie pomiędzy potokami Strzyżawkowym i Hotarne. Tak dochodzi do Łapsz Niżnych. Szlak jest bardzo przyjemny i jak to wszędzie na Spiszu, oczywiście widokowy.
Łapsze Niżne
Łapsze Niżne to większa spiska miejscowość, siedziba gminy Łapsze Niżne, która obejmuje większość spiskich wsi. Budynek urzędu stoi na fundamentach dawnego kasztelu wybudowanego przez Jerzego Horvatha. Najciekawsza część wsi znajduje się w okolicach zabytkowego kościoła św. Kwiryna. Wzdłuż potoku Łapszanka stoją drewniane domy i stodoły, zwiedzić można także izbę regionalną. Kościół św. Kwiryna wzniesiony został w 1300 roku przez Zakon Bożogrobców. Świątynia jest orientowana, pierwotnie gotycka, lecz przebudowana w duchu baroku. Na dachu wieża z barokowym hełmem z dwuramiennymi krzyżami oraz wieżyczką na sygnaturkę. Na prezbiterium ołtarz drewniany, złocony, z obrazem patrona kościoła św. Kwiryna.
Pozostały mi jeszcze do opisania dwie, niezwykłe spiskie miejscowości. Obydwie wyjątkowe, bo leżące na dawnej granicy pomiędzy węgierskim Spiszem a polskim Podhalem. To Jurgów i Czarna Góra.
Czarna Góra
Czarna Góra to typowa wieś spiska. Jest dość wysoko położona, była więc dobrym miejscem do wypasania owiec. Osiedlała się tu ludność pasterska, a sama wieś została założona na prawie wołoskim. Wieś łączy się z Podhalem mostem na rzece Białce. Zaraz za nim znajduje się osiedle zamieszkane przez liczną we wsi społeczność cygańską. Niezwykle cennym zabytkiem architektury drewnianej jest zagroda rodziny Korkošów. Dziś muzeum, prezentuje styl życia zamożniejszego spiskiego gospodarstwa. Więcej na temat zagrody Korkošów, oraz tej uboższej w Jurgowie, w kolejnym wpisie o spiskiej kulturze.
Zimą w Czarnej Górze, na okolicznych stokach funkcjonują ośrodki narciarskie – na Kozińcu oraz Litwince. Góra Litwinka oferuje ponadto fenomenalną panoramę na Tatry dostępną cały rok. Ze szczytu obserwujemy cały przekrój tatrzańskich szczytów. Górę rozpoznamy po krzyżu milenijnym zwanym Litwinką, który jest kopią tego z Giewontu. Otaczają nas więc tatrzańskie klimaty.
Zielony szlak z Czarnej Góry do Jurgowa i na Polanę Podokólne
Z Litwinki przez Czarną górę prowadzi zielony szlak do Jurgowa.
Jurgów
O byłej granicy między Węgrami a Galicją przechodzącą przez Jurgów, świadczy stojący tu jeszcze stary słupek graniczny. Wieś zachowała tradycyjny, wrzecionowaty układ przestrzenny oraz wiele drewnianych zagród. Najważniejszą z nich to Zagroda Sołtysów, w której obecnie znajduje się niewielka wystawa etnograficzna, którą polecam odwiedzić (więcej o zagrodzie tutaj). Jurgów jest miejscem, w którym mocno odczuwamy spiską, regionalną atmosferę.
Naprzeciwko Zagrody Sołtysów stoi niewielki budynek ze słowackim napisem. Jest to była remiza strażacka, dziś używana w celach kulturalnych, podczas festiwali lub jako ekspozycja. Zabytkowy jest kościół św. Sebastiana z XVII wieku z drewna jodłowego, z baniastą sygnaturką na dachu krytym gontem. Kościół, wraz z tym w Trybszu, leży na Szlaku Architektury Drewnianej Małopolski. Wewnątrz znajduje się rzeźba diabła walczącego z Michałem Archaniołem. Ponadto, wieś jest przyjemnie położona nad wodami Białki. W połowie XX w. poprowadzono od koryta Białki potok Przykopa, na którym wybudowano zabytkowy tartak wodny. Jego koło napędowe kręci się do dziś.
Polana Podokólne
Ziemie w okolicach Jurgowa, nie należą do najżyźniejszych, stąd mieszkańcy zajmowali się głównie pasterstwem. Wypasali oni owce i bydło na halach Tatr Jaworzyńskich. Jednak zmuszeni byli zmienić miejsce wypasu, kiedy tereny te stały się własnością księcia Hohenlohe. Zakupili ziemie w okolicach Dursztyna, gdzie założyli istniejące do dziś, tak zwane Jurgowskie Stajnie. Mieszkańcy Jurgowa wypasali swoje owce również na okolicznych halach, np. na polanie Podokólne, gdzie do dziś zobaczyć możemy zespół zabytkowych szałasów. Stoi tam ponad 50 szałasów, z których większość ma ponad 100 lat. Dotrzemy do nich idąc dalej zielonym szlakiem. Kilka słów więcej o polanie tutaj.
Tym samym przeszliśmy wszystkie szlaki na Polskim Spiszu. Ale nie tylko miejsca, zabytki i widoki tworzą magię Spisza. Są to bowiem przede wszystkim ludzie oraz bogata kultura ludowa. A ta na Spiszu jest żywa, wspierana i kultywowana przez dumnych mieszkańców.
Przepiękne widoki znajdziesz również w innych miejscach na Spiszu. Przeczytaj:
Comments